کودهای زیستی کلید تأمین نیازهای غذایی گیاهان
اثرات زیست محیطی و بهداشتی کودهای شیمیایی، متخصصین را بر آن داشت که هر چه بیشتر از موجودات زنده در خاک برای تأمین نیازهای غذایی گیاه کمک بگیرند و بدین ترتیب تولید کودهای زیستی آغاز شد.
کودهای زیستی به مواد حاصلخیز‌کننده‌ای اطلاق میشود که حاوی تعداد کافی از یک یا چند گونه ارگانیسم‌های مفید خاکزی هستند که روی مواد نگهدارنده مناسبی عرضه می‌شوند. کشاورزی با آغاز بهره‌گیری از فن‌آوری‌های نوین در دنیای پیشرفته امروز، به استفاده مداوم از کودها و آفت‌کش‌های مصنوعی وابسته شده است.
از سوی دیگر نیاز روزافزون به غذا که عمدتاً ناشی از افزایش جمعیت و تغییر الگوی مصرف است، نیاز به افزایش تولید غذا را ضروری کرده و با توجه به محدودیت‌های افزایش سطح زیر کشت در سالهای اخیر، اهم تلاش‌ها به افزایش عملکرد در واحد سطح محدود میشود.
برآوردها نشان می‌دهد که حداقل ۳۳ درصد افزایش تولید مواد غذایی در ۳ دهه گذشته در جهان، مرهون مصرف کودهای شیمیایی بوده است،اما متاسفانه با شیوه فعلی کشاورزی متمرکز و استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی، خاکها دیگر حاصلخیزی اولیه را ندارند.
مصرف کودهای شیمیایی در ایران از سال ۱۳۲۵ با وارد کردن انواع کودهای شیمیایی آغاز شد. ابتدا بین مصرف انواع کودهای آلی و معدنی، تعادل مناسبی وجود داشت،اما هم اکنون به دلیل سهولت تهیه و کاربرد، قیمت مناسب و تاثیر سریع و قابل ملاحظه این مواد بر رشد گیاهان، مصرف کودهای شیمیایی به حدی افزایش یافته است که مصرف سایر انواع کودها، به حداقل رسیده است.
کود، یکی از رایج‌ترین و مهمترین نهاده‌ای است که در کشاورزی امروز دنیا، تولید محصول در واحد سطح را افزایش می‌دهد و ایران هم از این موضوع مستثنی نیست. با وجود اثرات مثبت کود بر عملکرد و افزایش کمی تولید محصول، این مواد خود دارای یک سری عوارض منفی است که یکی از این عوارض استفاده بیش از حد و تاثیرات آن است.
جهانگیر پرهمت معاون وزیر جهاد کشاورزی در این زمینه می‌گوید: استفاده بی‌رویه کودهای شیمیایی علاوه بر اتلاف سرمایه و خسارات مالی، موجب آلودگی منابع آب و خاک، بر هم خوردن تعادل عناصر غذایی در خاک، کاهش بازده محصولات کشاورزی در اثر کمبود یا سمی بودن بعضی عناصر، تجمع مواد آلاینده (نظیر نیترات) در اندام‌های مصرفی محصولات‌زراعی و به طور کلی به خطر افتادن حیات و سلامتی انسان‌ها و سایر موجودات زنده میشود.
بروز مشکلات اقتصادی و زیست محیطی ناشی از کودهای شیمیایی ازته (در نتیجه فرایندهایی چون تصاعد آمونیاک، دنیتریفیکاسیون و آبشویی نیترات)، موجب شده است که در سالهای اخیر سیستم‌های بیولوژیک تثبیت کننده ازت همراه با استفاده از کودهای سبز یا بقایای مواد آلی در خاک، به عنوان بخشی از برنامه‌های کشاورزی پایدار جایگزین کودهای شیمیایی شوند.
اثرات زیست محیطی و بهداشتی کودهای شیمیایی، متخصصان را بر آن داشت که هر چه بیشتر از موجودات زنده در خاک برای تأمین نیازهای غذایی گیاه کمک بگیرند و بدین ترتیب تولید کودهای زیستی آغاز شد. نخستین کود زیستی در اواخر قرن نوزدهم مورد استفاده قرار گرفت و از آن زمان به بعد سایر کودهای بیولوژیک ساخته شدند. ارگانیزم‌هایی که در تولید کودهای بیولوژیک مورد استفاده قرار می‌گیرند عمدتاً از محیط زیست جداسازی می‌شوند و سپس در شرایط آزمایشگاه در محیط‌های کشت مخصوص تکثیر و پرورش پیدا کرده، آماده و مصرف می‌شوند.
کودهای زیستی به صورت مایه تلقیح میکروبی و به عنوان یک ترکیب حامل سوش‌های میکروبی موثر و با راندمان بالا برای تامین یک یا چند عنصر غذایی مورد نیاز گیاه تعریف می‌شوند. این مواد قادرند عناصر غذایی را از شکل بلا استفاده به شکل قابل استفاده تبدیل کنند و این تبدیل در یک پروسه بیولوژیکی انجام می‌گیرد.
پرهمت در این خصوص می‌گوید: این فرایند به نحوی است که باعث شده هزینه تولید کودهای بیولوژیک عمدتا کم و در اکوسیستم آلودگی ایجاد نکند.
امروزه خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک کشور با مشکل جدی کمبود مواد آلی مواجه هستند. مقدار مواد آلی موجود در خاکهای کشور به جز مناطق محدودی در شمال کمتر از ۵/۰ درصد است، در شرایط فقدان مواد آلی در خاک، جذب کودهای شیمیایی هم دچار اختلال شده و کارایی لازم برای رشد گیاه را نخواهد داشت.
در حقیقت مواد آلی (کاه و کلش و بقایای گیاهی، کود حیوانی، کمپوست و کود سبزو…) فرآورده‌های طبیعی و بی خطری هستند که یکی از پایه‌های اساسی کشاورزی پایدار را تشکیل می‌دهند. به‌طوری‌که محققین از مدیریت مطلوب ماده آلی در خاک، بعنوان قلب کشاورزی پایدار نام می‌برند. آنچه مسلم است، بدون افزایش کودهای شیمیایی هم می‌توان حاصلخیزی خاک را افزایش داد.
بنابراین برای تامین و تضمین سلامت غذا که یکی از ارکان اصلی امنیت غذایی محسوب میشود، حفظ کیفیت و حاصلخیزی خاک، ضرورتی انکار‌ناپذیر به شمار می‌آید. به حداقل رساندن تجمع کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی، منابع آب، خاک و سایر موجودات زنده، راهکاری جز توسعه استفاده علمی و صحیح از کودهای آلی و زیستی ندارد. این امر در خط مشی و سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی بروز و ظهور پیدا کرده و علاوه بر توسعه تحقیقات کاربردی در این زمینه، ساختارهای قانونی، اعتباری و اجرایی لازم به منظور تحقق کامل آن پیش بینی شده است.
معاون وزیر جهاد کشاورزی خاطرنشان می‌کند: اتخاذ سیاست‌های حمایتی از تولیدکنندگان کودهای آلی و زیستی، بازگرداندن مواد آلی به خاک از طریق توسعه تولید کودهای کمپوست و ورمی کمپوست از پسماندهای فساد پذیر خانگی و کشاورزی وایجاد نظام نظارت بر تولید و توزیع و فرآوری محصولات کشاورزی گواهی شده (سالم و ارگانیک که مستلزم به‌کارگیری گسترده از کودهای آلی و زیستی هستند) از راهکارهای وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه است.
در پایان باید گفت، خاک، گوهر گرانبها و از برکات حیات بخش الهی است که بهره برداری بهینه و اصولی ازآن به عنوان یک وظیفه ملی قلمداد شده و نیاز به عزم ملی دارد. خاک به عنوان محیطی که در آن موجودات زنده زیادی فعالیت می‌کنند و بستر طبیعی رشد موجودات زنده است، نیازمند حفاظت و بهره‌برداری بهینه بوده و مستلزم افزایش شناخت و آگاهی همه افراد جامعه در زمینه شیوه صحیح بهره‌برداری و تغذیه صحیح محصولات کشاورزی است.ہ
